Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach, Wydział Fizjoterapii
Rehabilitacja w stwardnieniu rozsianym (SR) jest zadaniem wyjątkowo trudnym. Związane to jest ze zmiennym rokowaniem, zależnym od przebiegu choroby, postaci, stopnia i lokalizacji zmian chorobowych w układzie nerwowym. Dodatkowym utrudnieniem jest występowanie zmęczenia (global fatigue), bólu i zjawiska Uhthoffa. Ważnym elementem kompleksowej rehabilitacji jest aktywność fizyczna.
Aktywność fizyczna została zdefiniowana przez Światową Organizację Zdrowia jako „każdy ruch ciała wytwarzany przez mięśnie szkieletowe, który wymaga wydatku energetycznego”. Brak aktywności fizycznej odpowiedzialny jest za 3,2 mln zgonów na świecie. WHO zaleca „co najmniej 30 minut aktywności fizycznej dziennie o umiarkowanej intensywności przez 5 dni w tygodniu, lub co najmniej 20 minut aktywności fizycznej o dużej intensywności przez 3 dni w tygodniu. Aktywność fizyczna może być dzielona na kilka bloków. Każdy z nich powinien trwać co najmniej 10 minut. Przez 2-3 dni w tygodniu należy stosować dodatkową aktywność fizyczną, aby wzmocnić mięśnie”. Szeroko rozumiany zakres sportu można zawęzić do ujęcia go w dwie najważniejsze postacie: a) sport wyczynowy – pojmowany jako dążenie do osiągnięcia najlepszego wyniku lub zwycięstwa w zawodach różnej rangi, od regionalnych do olimpijskich, poprzez systematyczny trening, b) sport rekreacyjny – w którym dąży się do utrzymania sprawności fizycznej, zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia.
Utrzymywanie regularnej, umiarkowanie nasilonej aktywności fizycznej – takiej jak szybkie spacery, jazda na rowerze, czy uprawianie różnych form sportu i rekreacji – przynosi znaczące korzyści dla zdrowia. Paradoksem jest, że wiedza na temat korzystnego wpływu aktywności fizycznej w zapobieganiu i leczeniu wielu chorób jest powszechna – mimo tego aktywność chorych na SR jest mniejsza niż populacji ogólnej. Jest ona większa u chorych z postacią pierwotnie postępującą (ang. PPMS) niż z postacią rzutowo-zwalniającą (RRMS) choroby. Liczne badania naukowe potwierdziły siedzący tryb życia i niską aktywność fizyczną osób z SR. Najwięcej badań na ten temat przeprowadził zespół Uniwersytetu Stanowego Illinois w Urbanie (USA) pod kierunkiem prof. Roberta Motla. W jednym z badań stwierdzili oni, że warunkiem zwiększonej aktywności fizycznej i rekreacyjnej jest bliska obecność sklepów i przystanku komunikacji publicznej (dystans do przejścia pieszo) i dostępność darmowych lub tanich form rekreacji. Petajan i White zwrócili uwagę na to, że przed ustaleniem zaleceń dotyczących ćwiczeń powinno się oceniać fizyczne i ruchowe możliwości każdego pacjenta. Dla oceny częstotliwości aktywności fizycznej najczęściej wykorzystuje się Kwestionariusz Ćwiczeń w Wolnym Czasie Godina (GLTEQ). Wyróżnia on ćwiczenia znacznie obciążające (np. bieganie, jogging, intensywne pływanie), umiarkowane (np. szybki marsz, jazda na rowerze, pływanie bez zmęczenia) i łagodne (np. joga, spacer) – wykonywane co najmniej przez 15 minut raz w tygodniu.
Dla zwiększenia aktywności fizycznej chorych konieczna jest zmiana nawyków. Techniki zmierzające do zmiany zachowań nazywamy terapią behawioralną. Zespół badaczy z Uniwersytetu Illinois podkreśla podatność chorych z SR na metody behawioralne zmierzające do zwiększenia aktywności fizycznej. Często wystarczy sam fakt jej monitorowania, aby zmotywować pacjentów do większej aktywności. Okazało się, że poprawa aktywności fizycznej opóźnia rozwój niepełnosprawności ruchowej chorych na stwardnienie rozsiane i skutkuje podwyższeniem ich jakości życia.
Prof. Józef Opara, specjalista neurologii i rehabilitacji
Curriculum vitae
Prof. dr hab. nauk o kulturze fizycznej, dr hab. nauk medycznych
specjalność: neurologia, rehabilitacja
- ukończone studia wyższe
*1967 – lek. medycyny. Wydział Lekarski w Zabrzu Śląskiej Akademii
Medycznej w Katowicach
- uzyskane stopnie naukowe i tytuł naukowy
*1983 – doktor nauk medycznych. Tytuł rozprawy: „Ocena stanu neurologicznego
chorych z zespołem niedokrwienia mózgu leczonych przy pomocy
mikroneurochirurgicznego zespolenia tętnic zewnątrz- i wewnątrz-
czaszkowych. ŚAM, Zabrze 1983. Promotor: doc. dr hab. R. Mrówka.
*1998 – kolokwium habilitacyjne, temat rozprawy „Analiza przydatności wybranych
skal udarów do oceny wyników rehabilitacji chorych z niedowładem
połowiczym. ŚAM, Katowice.
*1999 – dr hab. nauk medycznych
*2008 – nadanie tytułu naukowego profesora nauk o kulturze fizycznej przez
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego
*2008 – mianowanie na stanowisko profesora zwyczajnego AWF im. Jerzego
Kukuczki w Katowicach
- staże naukowe
*1986 – trzytygodniowe stypendium Allgemeine Unfallversicherungs-Anstalt
(AUVA) w renomowanych ośrodkach rehabilitacyjnych w Austrii.
* 2000 i 2001 – kursy z Evidence-Based Medicine w Centrum Monitorowania Jakości
w Ochronie Zdrowia w Krakowie zakończone certyfikatem tutora
(wykładowcy) EBM.
* 2002 – kurs:„Botulinum Toxin Type A for the treatmemnt of MS-related Spasticity”
w Berlinie, prowadzący: dr. Chr. Kabus.
*2002 – szkolenie z implantacji pompy baklofenowej w Wiedniu.
*2003- kurs z Constraint-Induced Movement Therapy (CIT) podczas Jahrestagung
der Deutschen Gesellschaft fűr Neurologische Rehabilitation, Neuro-Reha
2003 w Weimarze (prowadzący: prof. Wolfgang H. R. Miltner).
- droga zawodowa
*1969 – 1971 – Szpital Górniczy w Bytomiu – asystent Oddziału Neurologicznego
*1974 – specjalizacja stopnia pierwszego w zakresie neurologii
*1977 – specjalizacja stopnia drugiego w zakresie neurologii
*1980 – 1983 – Klinika Neurotraumatologii i Klinika Rehabilitacji Śląskiej
Akademii Medycznej w Katowicach w Górnośląskim Centrum Rehabilitacji
w Tarnowskich Górach
*1983 – nominacja na stanowisko adiunkta w Klinice Rehabilitacji ŚAM
*1983-2008 – ordynator Oddziału Rehabilitacji Neurologicznej w GCR „Repty”
*1999 do nadal AWF Katowice
- funkcje we władzach uczelni
*2003 – Kierownik Katedry Rehabilitacji Klinicznej
*2004 – Kierownik Katedry Fizjoterapii Układu Nerwowego i Narządu Ruchu
i kierownik Zakładu Rehabilitacji Klinicznej w Wydziale Fizjoterapii
*2005-2008 – członek Senatu AWF
*2007 – do nadal – członek Komisji Bioetycznej przy AWF
- aktualne zatrudnienie (stanowisko)
*Katedra Fizjoterapii Układu Nerwowego i Narządu Ruchu AWF im. Jerzego
Kukuczki w Katowicach – Zakład Rehabilitacji Klinicznej (Wydział Fizjoterapii);
profesor zwyczajny, kierownik Katedry i Zakładu
*Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa w Katowicach – profesor zwyczajny
- charakterystyka pracy naukowo-badawczej
Tematyka prowadzonych badań naukowych dotyczy siedmiu zasadniczych działów:
1. Szeroko pojęta rehabilitacja w schorzeniach neurologicznych
2. Diagnostyka, leczenie i rehabilitacja chorych po udarze mózgu
3. Nowoczesne metody rehabilitacji
4. Klinimetria
5. Organizacja rehabilitacji
6. Sprzęt rehabilitacyjny
7. Technika i rehabilitacja
Zainteresowania naukowe od pierwszych lat pracy oscylowały wokół problemów
dotyczących najciężej poszkodowanych osób ze schorzeniami i urazami
ośrodkowego układu nerwowego. Szczególną uwagę poświęcił zagadnieniom
rehabilitacji w następujących schorzeniach układu nerwowego:
•udary mózgu
•urazy rdzenia kręgowego
•urazy czaszkowo-mózgowe
•stwardnienie rozsiane
•choroba Parkinsona
•schorzenia kręgosłupa
- osiągnięcia kadrowe
*W latach 1999-2012 wypromował łącznie 9 doktorów, w tym 6 doktorów nauk
o kulturze fizycznej i 3 doktorów nauk medycznych. Aktualnie jest promotorem
w dwóch przewodach doktorskich.
- recenzje dla czasopism naukowych
*Recenzent 12 przewodów doktorskich, trzech książek i wielu czasopism naukowych
krajowych i zagranicznych. Między innymi recenzent European Journal of
Neurology (IF = 2,66), Quality of Life Research (IF = 2.985) i Int. Journal of
Research in Rehabilitation (IF=1,192).
*Członek Kolegium Redakcyjnego (Editorial Board) Journal of Physical Medicine
and Rehabilitation Science.
- nagrody i odznaczenia
* Nagroda zespołowa Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej za opracowanie i
wdrożenie produkcji nadstawki do wózka inwalidzkiego umożliwiającej
samodzielne ćwiczenia w wózku inwalidzkim – rok 1991
*Nagrody Rektora AWF Katowice 2008, 2009, 2010, 2011
*Złoty Krzyż Zasługi (2007)
*Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2011)
- wynalazki
Współautor pięciu patentów lub wzorów użytkowych. Wszystkie rozwiązania znalazły
zastosowanie w praktyce i zostały wdrożone do produkcji.
*Autor ponad stu opinii medycznych na temat sprzętu ortopedycznego,
rehabilitacyjnego i pielęgnacyjnego.
- pełnione eksponowane stanowiska i obowiązki
•W latach 1991-2002 byłem Konsultantem Wojewódzkim w dziedzinie
rehabilitacji
•W latach 1998-2003 byłem członkiem Zespołu Ekspertów Narodowego
Programu Profilaktyki i Zwalczania Skutków Udaru Mózgu
•W latach 1998-2000 byłem liderem europejskiego panelu z Neurorehabilitacji
European Federation of Neurological Societies (EFNS)
•W latach 2001-2004 pełniłem z nominacji Ministra Zdrowia funkcję członka
Zespołu Ekspertów do opiniowania danych o spełnieniu kryteriów uprawniających do
prowadzenia specjalizacji w dziedzinie rehabilitacji medycznej
•W latach 2002-2008 z nominacji Ministra Zdrowia pełniłem funkcję członka
Zespołu Ekspertów do opracowania programu specjalizacji w dziedzinie rehabilitacji
medycznej
•W 2000 roku zostałem członkiem – założycielem Światowej Federacji
NeuroRehabilitacji i członkiem Rady (Council) WFNR (World Federation of
NeuroRehabilitation), od roku 2009 Wiceprezes WFNR
•W 2003 roku przewodniczący Komitetu Założycielskiego Polskiego
Towarzystwa Rehabilitacji Neurologicznej
•W roku 2004 z nominacji Ministra Nauki i Informatyzacji przewodniczyłem
obradom panelu ekspertów Nr 5 w Pilotażowym Projekcie Foresight „Rehabilitacja
medyczna i psychologiczna”.
- organizacja zjazdów i zebrań naukowych, przewodniczenie sesjom naukowym
1. II Krajowe Sympozjum Techniki Medycznej, Repty, Tarnowskie Góry, 17-
18.10.1985. Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego, przewodnictwo sesji.
2. Konferencja Naukowo-Szkoleniowa PTN i PTReh. „Leczenie spastyczności
u chorych z niedowładem połowiczym i porażeniem kończyn dolnych”, Tarnowskie
Góry, 28-29.05.1993. Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego, przewodniczenie
sesjom.
3. III Kongres Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji. Ustroń/Cieszyn, 17-
19.09.1998. Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego, przewodniczenie
sesjom.
4. XVII Zjazd PTN, Lublin 1-4 września 1999. Organizacja i przewodniczenie
sesji.
5. Focused Work-shop „Scoring scales for outcome measures in stroke”. 5th
Congress of the European Federation of Neurological Societies. Copenhagen,
October 14-18.10.2000 – organizacja i przewodniczenie.
6. XVIII Zjazd Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, Poznań, 4-7 września
2002 r. Organizacja i przewodniczenie sesjom.
7. 2nd World Congress of the International Society of Physical and Rehabilitation
Medicine (ISPRM), Prague, May 18-22, 2003, przewodniczenie sesji.
8.I Sympozjum Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji Neurologicznej. Zakopane,
19-21.03.2004. Przew. Komitetu Organizacyjnego, przewodniczenie sesji.
9. Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Wątki zaniechane, zaniedbane, nie
obecne w procesie edukacji i wsparcia społecznego osób niepełnosprawnych”.
Ustroń, 24-25. maja 2004. Członek Komitetu Naukowego. Przewodniczący
sesji.
10. Konferencja Naukowa „Informatyka i Biotechnologia w Medycynie”, Kończyce
Małe, 06.11.2004. Członek Komitetu Naukowego.
11. II Sympozjum Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji Neurologicznej.
Zakopane, 18-20.03.2005. Przew. Komitetu Organizacyjnego, przewodniczenie
sesji.
12. XIX Zjazd Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, Łódź, 31.08 – 03.09.2005.
Organizacja i prowadzenie kursu dokształcającego.
13. 4th World Congress for NeuroRehabilitation. Hong Kong, 12-16.02.2006.
Przewodniczenie sesji.
14. III Sympozjum Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji Neurologicznej.
Tarnowskie Góry, 28-29.04.2006. Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego,
przewodniczenie sesji.
15. III Kongres Psychogeriatryczny, Wrocław, 07-08.12.2006. Przewodniczenie
sesji.
16. IV Sympozjum Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji Neurologicznej.
Tarnowskie Góry, 2007. Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego,
przewodniczenie sesji.
17. V Sympozjum Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji Neurologicznej.
Warszawa. 2008. Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego,
przewodniczenie sesji.
18. VI Sympozjum Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji Neurologicznej.
Katowice. 2009. Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego,
przewodniczenie sesji.
19. VII Sympozjum Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji Neurologicznej.
Katowice. 2010. Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego i Naukowego,
przewodniczenie sesji.
20. VIII Sympozjum Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji Neurologicznej.
Tarnowskie Góry. 2011. Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego i
Naukowego, przewodniczenie sesji.
21. Konferencja Naukowa „Rehabilitacja Dziś” z okazji jubileuszu 50. lecia GCR
„Repty”. Tarnowskie Góry. 2011. Przewodniczący Komitetu Naukowego,
przewodniczenie sesji.
- członkostwo towarzystw naukowych
•Polskie Towarzystwo Neurologiczne (przewodniczący Głównej Komisji
Rewizyjnej PTN 1996-1999, wiceprzewodniczący od 1999)
•Polskie Towarzystwo Rehabilitacji (założyciel i przewodniczący Zarządu
Oddziału Śląskiego PTReh. 1992-1998)
•Polskie Towarzystwo Lekarskie (założyciel i przewodniczący Koła PTL przy
GCR „Repty” 1986-1992)
•Polskie Towarzystwo Rehabilitacji Neurologicznej (przewodniczący Komitetu
Założycielskiego 2003)
•Polskie Towarzystwo Fizjoterapii
•Polskie Towarzystwo Udaru Mózgu – Problemy Interdyscyplinarne
•International Society of Physical and Rehabilitation Medicine – ISPRM
(od 2001)
•World Federation of NeuroRehabilitation (od 2000)
Szczególną aktywność przejawia na forum Europejskiej Federacji Stowarzyszeń
Neurologicznych (European Federation of Neurological Societies – EFNS). Od 1996
roku nieprzerwanie jest członkiem europejskiego panelu z Neurorehabilitacji.
W latach 1998-2000 był liderem tego panelu. Z tego tytułu zorganizował i
poprowadził Focused Work-shop „Scoring scales for outcome measures in stroke”
podczas 5. Kongresu EFNS w Kopenhadze (14-18.10.2000). Od 2000 roku członek
– założyciel Światowej Federacji NeuroRehabilitacji i członkiem Rady (Council)
WFNR (World Federation of NeuroRehabilitation, od 2009 Wiceprezes WFNR.
•Członek Komitetu Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej
Polskiej Akademii Nauk – od 2007
- współpraca naukowa
Uczestniczył w realizacji dwóch projektów badawczych finansowanych przez Komitet
Badań Naukowych: „Stoły do pionizacji dla dorosłych i dla dzieci” (kier. projektu
prof. dr inż. Jan Marciniak) i „Opracowanie nowej metodologii nieinwazyjnej oceny
rokowania pacjentów z udarem niedokrwiennym mózgu poprzez wykorzystanie
badań zmienności rytmu serca (HRV)” (kierownik: prof. PŚl. Ewaryst Tkacz) oraz
projektu badawczego finansowanego przez Komisję Europejską “Jakość życia osób
po urazach rdzenia kręgowego w Polsce na progu integracji z Unią Europejską” –
badania wieloośrodkowe (Projekt MERG-CT, kierownik: dr n. kf Tomasz Tasiemski).
Zrealizował program badań klinicznych MRZ 60201 – 0410 – prospektywna,
podwójnie ślepa, kontrolowana placebo, randomizowana, wieloośrodkowa próba
z przedłużonym okresem jawnym w celu badania skuteczności i bezpieczeństwa
toksyny botulinowej A (NT 201) w leczeniu poudarowej spastyczności kończyny
górnej.
Współpracuje z Politechniką Śląską w Gliwicach, Uniwersytetem Śląskim w
Katowicach i Instytutem Techniki i Aparatury Medycznej w Zabrzu (od roku 1995
jest członkiem – konsultantem Rady Naukowej ITAM). Współpracuję także z
europejskim systemem kształcenia podyplomowego neurologów, w ramach którego
odbywają się coroczne Międzynarodowe Sympozja Naddunajskie (International
Danube Symposia for Neurological Sciences). Z ramienia Europejskiej Federacji
Stowarzyszeń Neurologicznych wykładam na kursach dokształcających (Teaching
courses) finansowanych przez EFNS.
Wyjątkowo aktywny na forum międzynarodowym, uczestniczył w wielu kongresach
europejskich i światowych, niejednokrotnie jako zaproszony wykładowca, członek
komitetu naukowego i przewodniczący sesji, łącznie przedstawił zagranicą ponad
150 doniesień naukowych.
- dorobek naukowy
Autor około 200 artykułów naukowych, siedmiu monografii i siedmiu
rozdziałów w książkach. Przetłumaczył z języka angielskiego na język polski
oksfordzki „Podręcznik rehabilitacji medycznej” pod redakcją M. Barnesa i A. Warda
(Wydawnictwo „Elsevier”, Urban & Partner, Wrocław, 2008).
- najważniejsze publikacje
Opara J.: Skale udarów. Opole: Oficyna Wyd. Politechniki Opolskiej 1999, 90 s.
Opara J.: Józef Feliks Franciszek Babiński (1857-1932). Opole: Oficyna Wyd.
Politechniki Opolskiej 2000, 45 s.
Opara J.: Klinimetria w udarach mózgu. Katowice: Wyd. AWF, 2005, 163 s.
Opara J.: Rehabilitacja w neurologii. Podręcznik dla studentów fizjoterapii. Wyd.
AWF, Katowice 2007, 170 s.
Opara J. (redakcja naukowa, tłumaczenie): Oksfordzki Podręcznik Rehabilitacji
Medycznej pod red. M. Barnesa i A. Warda. Elsevier Urban & Partner, Wrocław
2008.
Opara J. NeuroRehabilitacja. ELAMED, Katowice 2011, 366 s.
Opara J. Fizjoterapia w udarach mózgu. Wyd. AWF Katowice, 2011, 159 s.
Opara J. Klinimetria w neurorehabilitacji. PZWL, Warszawa 2012.
Opara J., Drozdowski W.: Metody instrumentalnej oceny spastyczności. W:
Spastyczność – od patofizjologii do leczenia. Red. J. Sławek. VIA MEDICA, Gdańsk
2007, 38-46.
Opara J.: Podstawy rehabilitacji neurologicznej. W: Choroby układu nerwowego.
Red.: W. Kozubski, P. Liberski. PZWL, Warszawa: 2004, 561-571.
Opara J.: Rehabilitacja w chorobie Parkinsona. Rozdział w monografii pod red.
A. Friedmanna „Choroba Parkinsona”. Wyd. Czelej, Lublin: 2005, 225-233.
Opara J. Podstawy rehabilitacji neurologicznej. W: Podemski R. (red.): Kompendium
neurologii. Via Medica, Gdańsk 2008, 563 – 577.
Opara J.: Podstawy rehabilitacji neurologicznej. W: Choroby układu nerwowego.
Red. W. Kozubski, P. Liberski. Wyd. II. PZWL, Warszawa: 2008, 561-571.
Opara J.: Klinimetria w udarach mózgu. Wydanie II rozszerzone. Wyd. AWF,
Katowice 2010, 257 s.
Franek A., Turczyński B., Gadula E., Opara J.: A new method of counteracting
spasticity of spinal origin using electrostimulation (a ten years experience). Acta
Biol.Med. Experim., [Priśtina, Yu], 1987, 12, 53-55.
Franek A., Turczyński B., Opara J.: Treatment of spinal spasticity by electrical
stimulation. J. Biomed. Engin., 1988, 10, 266-270. IF w r. 1992 = 0,500
Opara J.: Functional Index „Repty” – a scoring scale for evaluation of ADL in
hemiplegic patients. Neurol. Rehabil. 1999, 5 (6), 339-342.
Rycerski W., Opara J.: Return to gainful work by patients suffering from lumbar
discopathy after rehabilitation within the framework of an insurance prevention
programme. Neurol. Rehabil. 2002, 6, 291-294.
Opara J., Szary S., Kucharz E.: Polish Cultural Adaptation of the Roland – Morris
Questionnaire for evaluation of Quality of Life in patients suffering from Low
Back Pain. Spine 2006, 1, November1;31(23):2744-6. IF = 2,676
Farbu E., Gilhus N., Barnes MP, Borg K, de Visser M, Driessen A, Howard R, Nollet
F, Opara J, Stalberg E.: EFNS guideline on diagnosis and management of post-
polio syndrome. Report of an EFNS task force. Eur. J. Neurol. 2006 Aug; 13(8):
795-801. IF = 2,244
Nowak P., Bortel A., Dąbrowska J., Oświęcimska J., Drosik M., Kwieciński A.,
Opara J., Kostrzewa R.M., Brus R.: Amphetamine and mCPP Effects on
Dopamine and Serotonine Striatal in vivo Microdialysates in Animal Model of
Hyperactivity. Neurotoxicity Research 2007,11(2)131-144. IF = 1,66
Opara J.A.: Sequelae of Stroke and Comprehensive Rehabilitation Post-Stroke.
Critical Reviews in Physical and Rehabilitation Medicine 2009, 21(304); 295-315.
Opara J.A., Jaracz K.: Outcome Measure Post-Stroke: Effectiveness of
Rehabilitation Post-Stroke and Quality of Life. Critical Reviews in Physical and
Rehabilitation Medicine 2009, 21(304): 275-293.
Opara J.A., Jaracz K.: Quality of Life of post-stroke patients and their care-
givers. J. Medicine & Life (Bucarest) 2010, 3(3), 216-220.
Opara JA, Jaracz K, Brola W. Quality of Life in Multiple Sclerosis. J Med & Life
2010, 3(4), 352-358.
Opara J.A. Activities of Daily Living and Quality of Life in Alzheimer Disease.
J Med & Life 2011.
Opara J.A., Socha T., Bidzan M., Mehlich K., Poświata A. Stress urine incontinence
especially in elite women athletes extremely practicing sports. Arch Budo 2011; (4):
OF227-231. IF=0,488.
